Geschreven en ongeschreven regels
Er zijn geschreven regels. Die vind je bijvoorbeeld in wetten, reglementen en contracten. Ze maken duidelijk wat je rechten en plichten zijn.
Daarnaast bestaan er ook ongeschreven regels. Deze zijn cultureel bepaald, komen voort uit onderlinge afspraken en gewoontes die we met anderen delen, maar ze kunnen ook hun wortels hebben in een religie of levensovertuiging.
Ongeschreven regels zijn sociale regels: ze staan voor wat we in uiteenlopende situaties en omstandigheden normaal vinden.
Voorbeelden van ongeschreven regels zijn:
- Je warme maaltijd eet je met bestek
- In de rij bij de kassa dring je niet voor
- Je houdt de deur open voor iemand die achter je loopt
Ongeschreven regels waarmee we het onszelf en anderen moeilijk kunnen maken
Ongeschreven regels maken duidelijk wat we van elkaar mogen verwachten in uiteenlopende situaties en omstandigheden. Daarmee dragen ze bij aan een soepele omgang met anderen.
Er zijn echter ook ongeschreven regels die helemaal niet bijdragen aan een soepele omgang met elkaar. Dit zijn onze in beton gegoten, persoonlijke regels. De eigen moetens en mag-niets die we overwegend onbewust gebruiken. Ze zijn vaak ontleend aan persoonlijke overtuigingen die meestal niet realistisch en nogal overdreven zijn.
Hieronder staat een aantal veelvoorkomende moetens en mag-niets op een rij. Als je er een of meerdere herkent als een leefregel van jou, denk dan eens na over wat er wat jou betreft achter ‘want,…’ zou kunnen worden ingevuld.
Voorbeelden van persoonlijke moetens en mag-niets:
- Ik mag mijn zwakte niet tonen (want…)
- Als ik iets niet goed weet, mogen anderen dat niet merken (want…)
- Goed is voor mij niet goed genoeg (want…)
- Ik mag niet opvallen, moet op de achtergrond blijven (want…)
- Mensen moeten me aardig vinden (want…)
- Ik mag niet eerst aan mezelf denken (want…)
- Ik mag geen fouten maken (want…)
- Ik moet altijd hard werken en mijn best doen (want…)
- In gezelschap moeten mensen mij als gezellig/vrolijk/grappig/serieus zien (want…)
- In bepaald gezelschap mag ik niet dom/moet ik slim overkomen (want…)
- Ik mag niet klagen (want…)
- Ik mag niet ‘nee’ zeggen (want…)
- Ik moet positief zijn (want…)
- Ik mag niet boos reageren (want…)Want… : de redenen die we hebben voor onze eigen moetens en mag-niets
De vaak strenge moetens en mag-niets hebben een functie: ze moeten ons beschermen tegen iets wat ons in relaties met anderen niet mag overkomen. Vaak heeft het te maken met angst voor afwijzing, niet oké gevonden te worden, er niet bij te horen. Bijvoorbeeld: je wilt aardig gevonden worden en daarom mag je niet ‘nee’ zeggen wanneer iemand een beroep op je doet.
Persoonlijke moetens en mag-niets: vaak een bron van gedoe
De persoonlijke moetens en mag-niets leiden ertoe dat we in situaties komen waarin we ons onecht gedragen, niet doen wat we het liefste zouden willen doen of niet doen wat wel verstandig zou zijn. We voelen ons daardoor vaak ongemakkelijk, opgelaten of onzeker. Hoe komt het dat de persoonlijke moetens en mag-niets vaak een bron zijn van gedoe? Dat heeft te maken met drie dingen:
- Wat we met een ‘moeten’ of ‘mag-niet’ willen realiseren of vermijden, is voor ons geen wens maar een eis: de ander moet mij oké vinden, moet tevreden zijn over wat ik doe, moet mij slim vinden, mag mij niet dom vinden, mag mij niet afwijzen.
- Onze wens = eis heeft betrekking op altijd en iedereen: ook als maar één iemand mij niet oké vindt, trek ik me dit erg aan; ook als er maar iemand niet tevreden is over mijn bijdrage, voelt dat als naar en schiet ik dus tekort; ook als ik maar bij iemand merk dat hij/zij me niet slim vindt of dom, geeft dat een slecht gevoel en deug ik niet.
- Tegenover onze wens = eis staan vaak ondermijnende overtuigingen die je vertellen dat je wens = eis niet haalbaar is. We geloven deze aannames en overtuigingen, al kloppen ze vaak niet of zijn ze vreselijk overdreven.
Voorbeelden van veel voorkomende ondermijnende aannames en overtuigingen zijn:
- Ik ben niet goed genoeg.
- In de ogen van anderen ben ik vast niet slim genoeg.
- Niemand vindt mij echt leuk.
- Ik ben saai.
- Als ik een vraag stel, zullen ze me wel dom vinden.
- Ik ben lelijk.
- Dat ik tot nu toe best wel succesvol ben, is meer geluk dan wijsheid.
- Als er gekozen moet worden, zullen ze wel niet voor mij kiezen.
- Ik ben nu eenmaal niet goed in….
- Anderen zijn nu eenmaal veel beter.
- Als mensen mij goed vinden, komt dat omdat ze mij nog niet goed kennen.
- Vroeger of later zal ik nog wel door de mand vallen (een typische impostor syndroom gedachte).
- Ik zal toch wel afgewezen worden.
Al het gedoe dat voortkomt uit de persoonlijke moetens en mag-niets, is het gevolg van de volgende niet-helpende denkconstructie:
Ik moet/mag niet …, want anderen moeten mij …. Maar wat ik ook doe, het helpt me niet echt, want….
Bijvoorbeeld:
Ik moet perfect werk leveren, want anderen moeten mij goed vinden. Maar wat ik ook doe, het helpt me niet echt, want eigenlijk vind ik mezelf niet goed genoeg.
OF
Ik moet in gezelschap grappig/aardig/dienstbaar/geïnteresseerd/… zijn, want ik moet aardig gevonden worden. Maar wat ik ook doe, het helpt me niet echt, want ik vind mezelf en anderen vinden mij toch niet aardig genoeg.
OF
Ik moet doen alsof ik alles begrijp en daarom geen vragen stellen, want anderen moeten mij als slim en competent zien. Maar wat ik ook doe, het helpt me niet echt, want ik vind mezelf niet slim en competent genoeg en anderen hebben toch wel door dat ik niet echt slim ben.
Met dergelijke denkconstructies voelen we ons natuurlijk vaak ongemakkelijk, niet gewenst, niet oké. Wat we ook doen.
Wel of niet voldoen aan onze moetens en mag-niets: we vinden onszelf nooit oké genoeg
Het tragische is dus dat het voor ons geluk niet veel uitmaakt of onze moetens en mag-niets leiden tot de door ons gewenste uitkomst. Natuurlijk is het fijn wanneer dat wat je doet leidt tot een compliment of waardering voor je gedienstigheid, of ervoor zorgt dat je niet wordt gezien als incompetent. Maar omdat we vooral lijden onder het negatieve oordeel dat we over onszelf hebben, geeft waardering van een ander, gezien worden of nog niet door de mand gevallen zijn ons slechts tijdelijk een goed gevoel. Steeds opnieuw moeten we onszelf bewijzen of situaties juist mijden om om te kunnen gaan met ons negatieve zelfbeeld
Gelukkig worden? Word gelukkig om wie je bent!
Wij zouden een stuk minder ongelukkig zijn wanneer we zouden kunnen accepteren dat we gewoon mensen zijn die fouten mogen maken, die niet de beste of de slimste hoeven te zijn en die niet altijd en door iedereen top, tof of oké gevonden kunnen worden. Rationeel onderkennen en accepteren we dit ook wel. Maar toch hebben we bijna allemaal onze niet-reëele overtuigingen die ons vertellen dat we niet oké genoeg zijn. En bijna allemaal hebben we onze eigen in beton gegoten moetens en mag-niets die we onbewust inzetten in onze strijd om aan de vermeende verwachtingen van anderen te voldoen.
Het is echter niet waar dat we pas oké en gelukkig kunnen zijn als we nog meer ons best doen om te voldoen aan al die eisen die we aan onszelf stellen, allemaal in de hoop dat anderen ons dan zullen accepteren en oké genoeg zullen vinden.
Wat ons wel helpt om gelukkig(er) te worden, is tevreden worden met wie we zijn: de mens die je bent met al zijn mogelijkheden en al zijn beperkingen. Om dat te bereiken helpt het om inzicht te krijgen in de listige redenaties die je gebruikt om jezelf ervan te overtuigen dat jij daarvoor wel eerst aan bepaalde eisen moeten voldoen. En in jouw eigen moetens en mag-niets die je in de weg zitten om vrij te kunnen kiezen voor wat je echt graag wilt en belangrijk vindt.
Minder last hebben van je moetens, mag-niets en niet-reële overtuigingen?
Wil je meer ontspannen zijn in voor jou lastige situaties? Wil je je minder laten leiden door het kritische, veeleisende stemmetje in je hoofd? Wil je stoppen met ernaar streven te zijn wat je niet bent? Wil je leren om tevreden te zijn met wie je bent en met wat je kan?
Albert van Veen, 1 april 2019
Contact
Heb je vragen? Of wil je advies, of ondersteuning van een (online) coach, neem dan vrijblijvend contact op met ons.
Wij zijn bereikbaar op 024 3978 892
Een mail sturen kan ook: info@md-act.nl
MD-act biedt trainingen en coaching door heel Nederland
