Ik herinner me veel situaties waarin ik me als tiener zo verlegen voelde en schaamde, dat ik wilde dat ik even niet bestond. Vaak was de aanleiding een vraag of opmerking van een volwassene. Ik kon daardoor helemaal uit balans worden gebracht. Waarom dit gebeurde, wist ik niet. Het leek me gewoon te overkomen. Maar verlegenheid en schaamte pasten kennelijk goed bij wat er op dat soort momenten door mijn hoofd ging.
Eenmaal jongvolwassen begreep ik pas zo’n beetje wat er aan de hand was: om de een of andere reden had ik een paar stevige negatieve oordelen over mezelf. Ik geloofde toen ook dat ze waar waren. Waar ze precies vandaan kwamen en dat ze niet klopten, of minstens nogal overdreven waren, wist ik niet. Ik had wat nu genoemd wordt last van een negatief zelfbeeld.
Vechten tegen mijn negatieve zelfbeeld
Als jongvolwassene liet ik vaak stevig en kritisch van me horen wanneer ik vond dat sprake was van onrecht. En in bekend gezelschap, maar ook in onbekende groepen, liet ik vaak met grapjes van me horen. In de rol van strijder of clown voelde ik me vaak goed: wanneer ik strijd voer voor een goede zaak en als mensen om me kunnen lachen, dan zullen mensen mij toch wel oké vinden?
Tip: wil je meer weten over wat de gevolgen zijn van een laag zelfbeeld? Lees de blog Negatief zelfbeeld volwassenen
Op enig moment kreeg ik in de gaten dat ik mij met mijn strijd voor rechtvaardigheid regelmatig overschreeuwde. En dat ik humor vaak gebruikte om mijn kwetsbaarheid voor anderen verborgen te houden. Ik ging me realiseren dat ik hiermee vergeefs probeerde aan de negatieve gevoelens en gedachten te ontsnappen die het negatieve zelfbeeld met zich meebrachten. Ik vocht ertegen door een gewenst zelfbeeld hoog te houden, maar ik begon ook het gewenste zelfbeeld steeds minder te waarderen… Ik ging er steeds meer naar verlangen om ‘gewoon mezelf’ te kunnen zijn. De grote vraag was: hoe doe je dat?
Verlangen naar ‘gewoon mezelf’ kunnen zijn
In mijn zoektocht naar gewoon mezelf kunnen zijn, ging ik veel nadenken over waarom ik deed wat ik deed en me voelde zoals ik me voelde. Ik raakte geïnteresseerd in wat mensen gelukkig en ongelukkig maakt en ging daar over lezen. Meer inzicht willen krijgen in mijzelf en in mensen in het algemeen, leidde ertoe dat ik koos voor de studie psychologie. Na mijn studie ben ik gaan werken als trainer en coach. Alle opleidingen en cursussen die ik sinds mijn studie heb gevolgd, dienden een dubbel doel: mijn professionele ontwikkeling en mijn persoonlijke groei.
In mijn zoektocht heb ik mijn negatieve zelfbeeld goed leren kennen. Ik heb kennisgemaakt met de zelfoordelen die daarbij horen. En ik ben gaan inzien hoe overdreven of zelfs onwaar ze zijn. Ik begon ook te snappen waarom dat jonge kereltje van toen vaak zo verlegen en onzeker was: met dergelijke negatieve zelfoordelen heb je verder geen vijanden meer nodig…
Een realistisch positief zelfbeeld
In die jaren heb ik een realistisch zelfbeeld opgebouwd en geleerd om mild te zijn over mezelf. Inmiddels ervaar ik mezelf al jarenlang als een optimistische, vriendelijke, humorvolle man en een zorgvuldige en respectvolle coach die voor de meeste cliënten een goede, onderzoekende en soms (liefdevol) confronterende gesprekspartner is.
Ook maak ik soms fouten, zit ik ernaast, reageer ik onaardig of te kort door de bocht. Dertig jaar geleden was dat meer dan genoeg om van uit balans te raken, onzeker te worden en me te schamen. Nu ervaar ik dat als menselijke en normale gebeurtenissen waarna ik soms sorry moet zeggen, een fout moet herstellen of samen met een ander iets moet bijleggen. All in the game!
Mijn negatieve zelfbeeld speelt dus geen belangrijke rol meer in mijn leven. Ben ik er dan helemaal van verlost?
Raak je een negatief zelfbeeld ooit helemaal kwijt?
Ik ben nu 57 en al jarenlang de tevreden bezitter van een positief/realistisch zelfbeeld. En toch kan het me soms nog overkomen dat ik overvallen word door dat oude gevoel van niet-oké zijn. Dan kan het ook gebeuren dat ik kortstondig terugval op oud ‘overlevingsgedrag’: bijvoorbeeld door in een groep een grap te maken (of niets te zeggen) in plaats van gewoon te zeggen wat ik zou willen zeggen.
Als dat niet-oké-zijn-gevoel mij overkomt, ben ik dat vaak niet onmiddellijk kwijt. Het suddert nog even na, ook al ben ik me er tegelijkertijd van bewust dat wat ik voel en wat er aan zwemen van oude gedachten door mijn hoofd gaat, niet gebaseerd is op feiten en niet aansluit bij mijn realistisch/positieve zelfbeeld.
Blijkbaar schuilen er na al die jaren nog ergens diep in mijn brein negatieve kernovertuigingen als restanten van mijn oude, negatieve zelfbeeld. Restanten die door een gebeurtenis of omstandigheid getriggerd kunnen worden en dan in staat zijn om oud gevoel op te roepen en soms ook voor een kort moment accuraat handelen in de weg kunnen staan. Kennelijk raak je je negatieve zelfbeeld, eenmaal volwassen geworden, nooit meer helemaal kwijt…
Wat maakt een negatief zelfbeeld zo robuust?
Ons gedrag hangt in hoge mate samen met de structuur van onze hersenen: er is sprake van biologisch predisposities. Ons individuele gedrag is het resultaat van een complex samenspel van deze aanleg (genen/brein) en de omgeving (Prof. dr. A.R. Cools, 2006). Dit samenspel leidt tot vaste reactiepatronen: routines en gewoontes, met hun kenmerkende gedragingen, gevoelens en gedachten.
Hoe vaker we bepaalde reactiepatronen herhalen, hoe meer ze verankerd raken in ons brein en des te moeilijker het wordt om een eenmaal ingesleten patroon van denken-voelen-doen ongedaan te maken. Er komt een moment dat het daarvoor te laat is (‘De kracht van herhaling’, Prof. dr. O.A. van den Heuvel, 2016).
Eenmaal volwassen is een negatief zelfbeeld, met zijn herhalend patroon van denken-voelen-doen, dus zo stevig verankerd in ons brein, dat het moeilijk of niet meer volledig te veranderen is. In de praktijk blijkt het negatieve zelfbeeld van volwassenen zo robuust te zijn, dat veel gedragstherapeuten er daarom zelfs voor pleiten om het negatieve zelfbeeld te laten voor wat het is. Zij stellen dat je je bij de behandeling beter kunt richten op het ontwikkelen van een realistisch/positief zelfbeeld dat de concurrentie aankan met het negatieve zelfbeeld (‘Negatief zelfbeeld behandelen‘, M. de Neef, 2018).
Je zelfbeeld verbeteren kan beslist wel, ondanks de robuustheid van een negatief zelfbeeld
Een aanpak die gericht is op het elimineren van je negatieve zelfbeeld is, zeker als je al volwassen bent, dus een erg moeilijke of zelfs onmogelijke opgave. Mensen die je beloven dat je van een negatief zelfbeeld kunt afkomen, beloven daarom meestal te veel: onze maakbaarheid heeft simpelweg zijn grenzen.
Het goede nieuws is dat je wel degelijk de last die je hebt van je negatieve zelfbeeld sterk kunt verminderen. In onze aanpak realiseren we dat onder meer door stap voor stap te werken aan het opbouwen van een realistisch/positief zelfbeeld en door te leren hoe je je negatieve zelfbeeld minder serieus kunt nemen. Je realistisch/positieve zelfbeeld gaat dan meer en meer je gevoel en de keuzes die je maakt bepalen. De impact van je negatieve zelfbeeld neemt langzaamaan steeds verder af.
Gedurende de begeleiding werk je toe naar een nieuw evenwicht, waarbij je je veel vaker ontspannen voelt en tevreden bent met wie je bent en met wat je kan en doet. We leggen een basis waarop je op na afloop van onze begeleiding op eigen kracht de door jou ingezette ontwikkeling zelf verder kunt vormgeven.
Tip: kijk bij Coaching zelfbeeld verbeteren
Wil je je zelfbeeld verbeteren?
Je kunt proberen om op eigen kracht te werken aan een positief zelfbeeld. Een goed zelfhulpboek dat je hierbij kunt gebruiken, is geschreven door Manja de Neef. Het is online te bestellen bij Boompsychologie.
Wil je liever samen met een psycholoog/coach werken aan een realistisch/positief zelfbeeld? Wij zijn ervaren coaches die al jaren mensen begeleiden die last hebben van een negatief zelfbeeld.
Albert van Veen, 11 juni 2019
Contact
Wil je meer informatie of een vrijblijvende afspraak maken? Wij zijn bereikbaar op 024 397 8892
Een mail sturen kan natuurlijk ook: info@MD-act.nl
MD-act biedt trainingen en coaching door heel Nederland
