Werkstress is hot. Een thema waar we het veel over hebben met elkaar. Stress is een woord dat zelfs onze kinderen al gebruiken om aan te geven dat het druk is op school. Soms lijkt het thema daardoor vooral een hype, wat overdreven misschien.
Toch blijkt uit onderzoek van CBS en TNO dat werkstress een bron van betekenis is voor het ontstaan van werkgerelateerd verzuim. In gewoon Nederlands: van werkstress kunnen we ziek worden. Driekwart van de psychische beroepsziekten staat bekend als burn-out of overspannenheid en een op de acht werknemers heeft last van werkstress. De aandacht voor werkstress en werkstress verminderen is dus alles behalve overdreven.
Op een door de Rijksoverheid gelanceerde pagina pagina over ziekteverzuim, kun je een test doen om de mogelijke signalen bij jezelf te herkennen die duiden op te lang of te hoog oplopende stress.
Is werkstress gewoon?
Herkennen dat je last hebt van werkstress is nog niet zo gemakkelijk. Wat ik in mijn praktijk als coach merk, is dat veel mensen de druk en het gevoel van opgejaagdheid die ze in hun werk ervaren normaal zijn gaan vinden. Ze beschrijven een werk-werkelijkheid die er bepaald niet ontspannen uitziet.
Dit wil ik illustreren met de volgende citaten van cliënten uit onze coachingspraktijk:
“Ik heb een stuwmeer aan vrije dagen. Mijn leidinggevende zegt dat ik ze moet opnemen, maar ik heb geen idee wanneer. Het is zo druk op het werk. Het kan voorlopig gewoon niet.”
“Ik begin meestal om 8 uur, dan is er nog niemand op het werk en kan ik rustig een uurtje doorstomen. Daarna kom ik nauwelijks aan rustig nadenken toe en ren ik van vergadering naar vergadering. Meestal blijf ik dan ook na 17.00 uur nog een uurtje om dringende zaken af te maken.”
“Als ik thuis kom, kan ik eigenlijk niet zo veel meer hebben. Dan willen de kinderen nog van alles vertellen en ik vind ook dat ik daar tijd voor moet maken, maar het wordt me soms echt teveel en dan ga ik tegen ze snauwen…”
“In het weekend probeer ik mijn rust te pakken. Op zaterdag doe ik niks hoor. Op zondag pak ik vaak wel weer de laptop.”
“In mijn baan is het niet mogelijk om normale uren te maken. Iedereen werkt meer dan 40 uur. Dat hoort er gewoon bij.”
Leidt werkdruk automatisch tot werkstress?
In de voorbeelden klinkt door dat werkdruk door veel werknemers en in veel organisaties als gewoon wordt ervaren. Het ‘hoort er gewoon bij’.
Op zichzelf is er natuurlijk niets mis met hard werken. Dat kan geen kwaad. Een hoge werkdruk hoeft niet per se tot werkstress te leiden. Als de werkdruk gepaard gaat met frequente periodes van ontspanning, rust en bijtanken, als we zelf het gevoel hebben dat we invloed hebben op de druk, dat we ook af en toe gemist kunnen worden in ons werk en dat we de druk aankunnen gaat er doorgaans niet zoveel mis.
Het wordt pas vervelend als de werkdruk hoog is en hoog blijft, niet te beïnvloeden lijkt en tot aanhoudende gevoelens van spanning leidt. Als we merken dat de spanningsboog niet meer minder wordt, als we continu ‘on edge’ zijn en op het puntje van onze stoel zitten, als echte lichamelijke en geestelijke ontspanning niet meer gevoeld wordt, wordt werkstress zichtbaar.
Stress-signalen die je serieus moet nemen
Stress-signalen die erop kunnen wijzen dat het echt tijd wordt werkstress verminderen serieus te nemen zijn bijvoorbeeld:
- Prikkelbaarheid
- Voortdurende vermoeidheid
- Slecht tegen verrassingen kunnen
- Sociale contacten vermijden
- Vermindering van lichamelijke weerstand
- Verhoogde hartslag
- Veranderende leefgewoonten (meer alcohol, minder bewegen),
- Slecht slapen
- Enzovoorts
Het proces van een beetje druk ervaren tot steeds meer spanning voelen en ook buiten het werk niet meer tot rust kunnen komen, kan uiteindelijk tot overspannenheid of burn-out leiden. Dat is doorgaans een geleidelijk proces waarin mensen langzaamaan steeds meer de grenzen oprekken voor zichzelf en zelf niet goed in de gaten hebben dat het al lang niet meer gewoon is wat ze voelen. Vaak gaat het ontstaan van burn-out ook gepaard met moeilijkheden of stressbronnen in het privé-leven.
Kun je het ontstaan van werkstress voorkomen?
Er is dus een verschil tussen werkstress en werkdruk. Werkdruk leidt niet automatisch en meteen tot werkstress, maar is één van de stressbronnen. Er zijn er meer. Om werkstress te voorkomen of tijdig aan te pakken kun je aan verschillende knoppen draaien of verschillende bronnen aanpakken. Meestal is het een combinatie van die knoppen waaraan je moet draaien.
Zie onze blog met time management tips
Werkstress verminderen, eerste knop: te hoge en lang aanhoudende werkdruk
Wanneer werkstress ontstaat door te hoge en lang aanhoudende werkdruk, is het belangrijk om die eerst aan te pakken.
Te hoge werkdruk kan door allerlei factoren worden veroorzaakt:
- Een teveel aan werk
- Teveel opdrachten in te weinig tijd
- Krappe deadlines
- Opdrachten en taken waarvoor mensen niet echt goed geëquipeerd zijn
- Onvoldoende vaardigheden om taken goed uit te voeren
- Onvoldoende ingewerkt zijn
- Onvoldoende of ontbrekende faciliteiten die nodig zijn om het werk goed te doen
Ook een aanhoudende druk van buiten of claims van externe relaties (klanten, burgers, cliënten en hun familie et cetera) kan tot hoge werkdruk leiden. Daarbij kunnen de verwachtingen en eisen van de werkgever of leidinggevende als irreëel ervaren worden of gewoon ‘te hoog’. Of ze zijn ‘objectief’ gezien misschien wel echt te hoog.
Een voorbeeld
Een bekende oorzaak voor hoge werkdruk is het wegvallen van collega’s door verzuim of verloop waarna hun werkpakket wordt verdeeld over de achterblijvers. Voor een poosje is dat vaak nog wel te doen, maar als de vacature steeds maar niet wordt opgevuld of de zieke niet vervangen, kan op den duur de druk voor de ‘achterblijvers’ te hoog worden. Zij kunnen hun eigen werkpakket niet meer voldoende aandacht geven doordat ze er veel taken bij hebben gekregen en hun werk is nooit af.
In dit voorbeeld kun je werkstress verminderen door het verlagen van de objectief waarneembare werkdruk. Dat kan alleen als werknemers en werkgever hierover met elkaar in gesprek gaan. Het bespreken van de realistische en niet realistische verwachtingen over en weer en het samen zoeken naar oplossingen waarbij de druk hanteerbaar blijft voor de achterblijvers wordt dan onderwerp van gesprek.
In de praktijk zal dat niet altijd gemakkelijk zijn, maar het is wel de moeite waard om in een dergelijke situatie de druk die je als medewerker ervaart te objectiveren en te bespreken en samen met je leidinggevende en collega’s naar oplossingen te zoeken.
Is objectiveren van werkdruk altijd mogelijk?
Wat ik in mijn coachingspraktijk zie, is dat het vaak niet zo gemakkelijk is om te bepalen wat ‘objectief’ te veel of realistisch is als het gaat om werkdruk. Waar sommigen het helemaal oké vinden om zes moeilijke klant-gesprekken op een dag te doen, kan dat voor een ander echt veel te veel zijn.
Zeker bij hoog opgeleide, zelfstandig werkende professionals is het daarnaast nog eens zo dat de zogenaamde objectief waarneembare maten voor werkdruk niet vastgelegd zijn. Is een beleidsmedewerker goed als hij één beleidsnotitie per week schrijft of moeten het er tien zijn? Wie bepaalt dat eigenlijk? Vaak moet de professional zelf bepalen wanneer hij klaar is met zijn werk en vaak is hij ook nooit echt klaar. Er ligt altijd nog wel een klus te wachten. Het afstemmen van verwachtingen met de leidinggevende en collega’s is daarom erg belangrijk en niet alleen wanneer de werkdruk oploopt, maar liefst al eerder.
Werkstress verminderen, tweede knop: persoonlijke omstandigheden
Naast de werkdruk die voortkomt uit het werk zelf zie ik vaak dat persoonlijke omstandigheden een rol spelen bij het ontstaan van werkstress. De combinatie van druk op het werk met zorgen thuis kan op den duur de welbekende druppel betekenen.
Een voorbeeld
Een commercieel manager ervaart dat de werkdruk oploopt. Dat heeft te maken met de situatie waarin zijn organisatie zich bevindt: het bedrijf heeft na een periode van teruglopende omzet een succesvolle niche in de markt gevonden. Alle inspanningen zijn er nu op gericht hier een succes van te maken.
Het commerciële team is de afgelopen jaren uitgedund, het is moeilijk om nieuwe mensen te vinden, daardoor gaat de manager ook zelf veel op pad naar belangrijke klanten. Andere taken komen nu wel in het gedrang. Hij neemt dan ook regelmatig thuis stukken door, werkt over, maakt lange dagen.
Een van de kinderen van de manager zit op de middelbare school en heeft het daar niet gemakkelijk. Ze spijbelt, heeft ruzie met leraren. Regelmatig moeten de ouders naar school komen om de situatie rondom hun oudste te bespreken. Dan wordt plotseling een van de ouders van de teammanager ziek: acute Alzheimer, er moet van alles geregeld worden. Deze combinatie van zaken blijkt te veel. De manager komt niet meer tot rust buiten het werk. In het werk ervaart hij alle verschillende taken steeds meer als te veel en niet te overzien. De druk thuis en de druk op het werk kunnen dan tot een aanhoudend gevoel van stress en overbelasting leiden.
Het voorbeeld illustreert dat werkstress niet alleen veroorzaakt wordt door de druk in het werk, maar beïnvloed wordt door privé-omstandigheden: als we thuis tot rust kunnen komen, ontspanning kunnen vinden, niet teveel extra stressoren ervaren is een hoge werkdruk vaak lang vol te houden.
Als het thuis misgaat, of als de druk thuis ook heel hoog is, wordt werkdruk moeilijker te hanteren. Werkstress verminderen doe je dan door rust te creëren waar het kan, bijvoorbeeld door even meer tijd te nemen voor de privé zorgen en de druk op het werk te verminderen door taken te delegeren. Daarvoor is natuurlijk goed overleg nodig.
Werkstress verminderen, derde knop: eigen beleving van werkstress, de innerlijke slavendrijver
Een derde knop om aan te draaien is de manier waarop de werknemer voor zichzelf werk en werkdruk betekenis geeft. En daar ligt meteen een grote uitdaging voor de meeste mensen, want werk is belangrijk voor ons.
Op de beroemde loterijvraag ‘Wat zou je doen als je 50 miljoen zou winnen en niet meer zou hoeven werken voor je geld?’ antwoordt nog steeds zo’n driekwart van de werkende bevolking dat ze dan zou blijven werken. Een deel van hen wil dan wel minder werken of tegen andere voorwaarden. Maar werken willen we, niet alleen om in ons levensonderhoud te voorzien, maar bij voorbeeld ook omdat het betekenis geeft, zingeving biedt, omdat we er andere mensen ontmoeten en omdat we iets kunnen doen met onze talenten.
Als werk zo belangrijk is voor mensen is het niet zo moeilijk voor te stellen dat we er veel belang aan hechten werk te krijgen, te houden en ervoor te zorgen dat we er succesvol in zijn. Zeker in onze westerse samenleving is de drive om te presteren in allerlei levensgebieden van groot belang. Die drive is voor veel mensen in het werk zo groot aanwezig dat ze erg ver gaan in het toewerken naar succes en er veel voor opgeven. Ze creëren daarmee voor zichzelf een druk die er misschien objectief niet eens is.
Een voorbeeld
Een vrouwelijke projectmanager, 40 jaar, werkt in een ICT bedrijf en is daar erg succesvol. Haar kwaliteit is dat ze niet alleen inhoudelijk erg goed is en daarin een uitstekend aanspreekpunt voor ontwikkelaars en klantmanagers, maar ook is ze zeer resultaatgericht en planmatig. Haar projecten lopen zelden uit de tijd.
Deze projectmanager ervaart echter steeds meer stressgevoelens in haar werk. Ze kampt met het gevoel dat anderen haar resultaten in de weg staan, reageert geprikkeld en kortaf als anderen niet aan haar verwachtingen voldoen. Thuis komt ze niet tot rust, ze werkt veel over en haar partner vindt dat ze veel te veel werkt.
Diverse collega’s van andere afdelingen en locaties die in haar projecten deelnemen vinden haar pusherig en drammerig en hebben over haar geklaagd bij haar leidinggevende. Die herkent wel iets van de klachten, maar ziet vooral dat de projectmanager heel hard werkt en veel meer gedaan krijgt dan anderen. Hij geeft haar de raad om het rustiger aan te doen, zegt letterlijk ‘dit soort commitment en inspanning is geweldig, maar ik vraag het niet van jou en ik zie ook dat je eronder lijdt. Waarom neem je niet eens een week vakantie?’. Als dat niet helpt, verwijst hij haar naar mij om haar te coachen bij het omgaan met werkdruk en het hanteren van haar werkstress.
Wat is hier aan de hand?
In het voorbeeld zien we een leidinggevende die het goed bedoelt, maar ook een dubbel signaal afgeeft. Hij prijst en beloont de projectmanager voor diens enorme werklust, maar tegelijkertijd zegt hij dat ze vakantie moet nemen. Dat is juist voor deze projectmanager een lastig signaal. Zij heeft namelijk een sterke ‘innerlijke slavendrijver’ die vooral aangesproken wordt door het moeten presteren en de waardering voor het harde werken. Een week vakantie nemen is in haar beleving eigenlijk niet mogelijk.
Wat is een innerlijke slavendrijver?
Met een innerlijke slavendrijver bedoel ik de innerlijke drive om enorm hard te werken, de prestatiedrang die we bij onszelf vaak letterlijk kunnen horen in ons hoofd. De slavendrijver is die kant in onszelf die vindt dat het nooit genoeg is en dat we hard moeten werken, harder dan anderen, harder dan feitelijk gevraagd wordt en ten koste van (bijna) al het andere in ons leven.
Net als van een echte slavendrijver zijn de aansporingen van de innerlijke slavendrijver dwingend en bestraffend en bieden ze geen ruimte voor ontspanning of het volgen van andere behoeften. De term slavendrijver ontleen ik aan de Voice Dialogue methode, een methode die al eerder aan de orde is gekomen in een blog waarin we beschrijven hoe wij Voice Dialogue gebruiken in coachingssessies.
Voice Dialogue: de innerlijke slavendrijver en werkstress
Wanneer deze kant in jezelf zich in je leven sterker ontwikkeld heeft dan andere kanten en eigenlijk in werksituaties heel sterk de boventoon voert, creëer je gemakkelijk je eigen werkdruk, doordat je je (bijna) volledig identificeert met deze kant van jezelf. Daarmee komen andere kanten van jezelf en daarmee gepaard gaande behoeften onvoldoende aan bod.
Een toenemend gevoel van spanning of stress in je werk kan het gevolg zijn, zoals ook bij de projectmanager. De methode van Voice Dialogue kan je leren om die verschillende kanten – dus niet alleen de slavendrijver – beter in beeld te krijgen en er wat afstand van te nemen. Zo ontstaat er ruimte om beslissingen te nemen die recht doen aan meer kanten van jezelf en dus ook aan meer behoeften en wensen. Dat doe je met deze methode onder andere door stil te staan bij de verschillende kanten en goed te horen wat ze je ‘te vertellen’ hebben, hoe hun ‘stemmen klinken’.
In de coaching van de projectmanager zijn we samen op zoek gegaan naar de verschillende kanten in haar. Het duurde even voor ze kon ervaren dat ze niet alleen maar een innerlijke slavendrijver had, maar ook een aantal andere kanten. Daar waar de stem van de innerlijke slavendrijver aan het eind van een werkdag kon zeggen “kom op, nog even doorzetten, je bent nog niet klaar. Je kunt nog best even doorgaan”was er af en toe de stem hoorbaar van een meer ontspannen kant die andere dingen dan werk ook heel belangrijk vond en die de laatste tijd wel erg weinig aan bod was gekomen. Die stem kon dan voorzichtig zeggen “joh, het is toch wel goed geweest nu, ga nu naar huis, iedereen is al weg en jij zit hier nog, dat is toch niet nodig, morgen is er weer een dag…”.
De projectmanager (her)kende deze kant in zichzelf wel, maar ze had er tot nog toe weinig aandacht aan besteed.
In onze bijeenkomsten hebben we samen onderzocht welke kanten zij nog meer bij zichzelf herkende en waar deze kanten voor stonden, waar ze ze kon inzetten en waar ze ze wat meer ruimte kon geven of los kon laten.
Met de Voice Dialogue methode heeft deze projectmanager geleerd om bij zichzelf meer ruimte te maken voor alle verschillende kanten in zichzelf. Ze is daarover ook met haar leidinggevende in gesprek gegaan en heeft met hem besproken dat de dubbelheid in zijn communicatie met haar voor haar moeilijk te hanteren was.
De werkstress die ze ervoer, werd beduidend minder en zij kon gemakkelijker genieten van haar weekenden, haar avonden thuis, haar partner en haar werk. De innerlijke slavendrijver was daarmee niet verdwenen of tot stilte gemaand, maar zij werd er niet meer door beheerst.
Voice Dialogue Werkboek: wie is er aan het woord?
Wil je je werkstress verminderen door zelf aan de slag te gaan met je innerlijke slavendrijver, of met andere ‘stemmen in je hoofd’ die kunnen bijdragen aan werkstress, zoals bijvoorbeeld de perfectionist, kun je gratis ons Voice Dialogue Werkboek aanvragen.
Als je enkele gegevens invult, ontvang je dit werkboek met daarin uitgebreide informatie over wat Voice Dialogue is, 4 oefeningen en ideeën om je je werkstress kunt verminderen.
Aanvragen gratis werkboek ‘Werkstress verminderen’
Individuele coaching
Heb je behoefte aan ondersteuning bij het zoeken naar wat jou kan helpen om jezelf minder op te jagen, minder veeleisend te zijn en beter te grenzen te bewaken, neem dan contact op met ons.
Mariëlle Damoiseaux, 29 november 2015
Contact
Is werkstress verminderen voor jou een thema en heb je nog vragen? Of wil je een vrijblijvende afspraak maken? Neem dan contact op met ons. Wij zijn bereikbaar op 024 397 8892.
Een mail sturen kan natuurlijk ook: info@md-act.nl
MD-act biedt trainingen en coaching door heel Nederland.
Gerelateerde artikelen
Stress verminderen
Een blog over stress verminderen met tips, timemanagementmodellen en een waar gebeurd en inspirerend verhaal over wat je kunt doen wanneer je geregeld tijd te kort komt om aan alles toe te komen wat belangrijk is.
Overweeg je een nieuwe carrièrestap?
Ben je aan het nadenken over wat voor jou een mooie volgende stop in je loopbaan zou kunnen zijn? Wij zijn loopbaancoach en begeleiden al ruim 30 jaar mensen die op zoek zijn naar een andere baan.
