Een bekende uitdrukking is: ‘Je kan maar een keer een eerste (goede) indruk maken’. Daarmee brengen we tot uitdrukking dat je bijvoorbeeld bij een sollicitatiegesprek je jezelf goed moet realiseren dat de eerste indruk van de sollicitatiecommissie vaak een veel bepalende is. En dat geldt voor veel, zo niet alle situaties waarin je voor het eerst in contact komt met anderen, zoals bij een date, een team, een nieuwe leidinggevende of collega’s.
Het betreft hier een onontkoombaar psychologisch fenomeen waarvan we ons niet bewust zijn, maar dat wel veel invloed heeft op onze relaties en ons wereldmodel. Ons wereldmodel is het geheel van onze opvattingen en overtuigingen die samen bepalen hoe wij de werkelijkheid waarnemen en interpreteren.
De ‘Ladder van Gevolgtrekking’
Chris Argyris heeft dit psychologisch fenomeen beschreven en noemde het de ‘Ladder van Gevolgtrekking’. De invloed ervan is onontkoombaar omdat het een mechanisme betreft dat zich grotendeels in ons onbewuste voltrekt.
Argyris beschrijf het mechanisme in een aantal stappen.
- De eerste stap betreft het waarnemen van gebeurtenissen, kortom de werkelijkheid.
- In de tweede stap maken we een selectie uit die werkelijkheid omdat we door onze beperking van onze zintuigen nooit in staat zijn om de gehele werkelijkheid bewust waar te nemen.
- Vervolgens geven we onze waarneming betekenis op basis van ons eigen wereldmodel.
- Daarna trekken we conclusies op basis van de gemaakte selectie, de betekenis die we eraan gegeven hebben en ons wereld-model.
- De laatste stap is dat we op basis van onze conclusies ons gedrag naar een ander of in een gegeven situatie bepalen.
Dit geheel voltrekt zich in een spilt-second. Een gegeven dat tot uitdrukking komt in het gezegde aan het begin van deze blog.
Een onbewust proces
Wat mij altijd treft in dit fenomeen, is dat het een geheel intern en grotendeels autonoom proces is. Het gehele proces, vanaf de waarneming tot het gedrag dat we als reactie op de waarneming vertonen, voltrekt zich volledig en alleen in ons eigen hoofd.
Wanneer we de reikwijdte hiervan goed tot ons door laten dringen, dan moeten we vaststellen dat ons gedrag niet een reactie is op wat wij waarnemen, het gedrag van een ander, maar een reactie op de betekenissen die wij aan het gedrag van een ander geven en de conclusies die we daaruit trekken.
Van reactie naar beliefsystem
Met de conclusies die we aan het gedrag van de ander verbinden, voorzien we onze betekenis van een kloppende verklaring: een bewijs. Vervolgens wordt ‘het bewijs’ sturend voor onze selectieve waarneming en vinden we steeds meer bevestiging. Onze eerste conclusies worden bevestigd, ons ‘geloof in de juistheid’ van onze waarneming neemt toe en wordt een vaste overtuiging, een nieuw beliefsystem, maar nu over het gedag van de ander.
- Gedrag van de ander wordt voorzien van een betekenis
- De betekenis wordt voorzien van een kloppende verklaring: bewijs
- Selectieve waarneming: het gedrag van de ander bevestigt het bewijs
Om nog even terug te gaan naar de eerste indruk. Het feit dat bij sollicitaties Marokkaanse en Turkse achternamen aanleiding zijn om kandidaten niet uit te nodigen is een voorbeeld van een beliefsystem:
De beeldvorming in de media en publieke opinie omtrent Nederlanders met een Marokkaanse of Turkse achtergrond heeft ertoe geleid dat men een negatief oordeel (bewijs) heeft over de totale groep, hun instelling competenties en gedrag. Hierin vindt men de rechtvaardiging om niet meer de moeite te nemen om een sollicitant uit te nodigen. Ook al voldoet die aan de gevraagde kwalificaties en competenties. Het is niet meer de eerste indruk, maar het beliefsystem dat leidend is geworden voor het gedrag.
Persoonlijke coaching, beliefsystems en kijken naar jezelf
Wanneer we onszelf serieus nemen, betekent dit dat we onze overtuigingen en conclusies minder makkelijk voor waar kunnen aannemen, vaste overtuigingen moeten onderzoeken en middels feedback moeten controleren of onze conclusies overeenkomen met de intenties van de ander.
In coaching blijkt vaak dat inzicht in deze processen coachees aanzet tot zelfonderzoek. Samen met de coach kunnen beliefsystems en gedragspatronen in beeld gebracht worden en begint het veranderingsproces. Niet alleen het gedrag van de ander wordt als oorzaak gezien, ook het eigen wereldmodel wordt inzet van de coaching en de verandering.
Dick Onvlee, 18 juni 2017
Contact
Heb je nog vragen? Neem dan vrijblijvend contact op met ons. Wij zijn bereikbaar op 024 397 8892
Een mail sturen kan ook: info@md-act.nl
MD-act biedt trainingen en coaching door heel Nederland.
Gerelateerd
Wanneer overtuigingen ter discussie worden gesteld
De blog Zorg weet zich nog geen raad met patiëntenperspectief is een mooie illustratie van de complexiteit die opgeroepen wordt bij een perspectiefwisseling. Een perspectiefwisseling die de bestaande belief systems ter discussie stelt.
