Goed omgaan met perfectionisme, hoe doe je dat? Om deze vraag goed te beantwoorden, moeten we eerst dieper ingaan op de vraag wat perfectionisme is.
Twee vormen van perfectionisme
Perfectionisme bestaat in twee vormen: een positieve en een negatieve vorm. Voor iemand met positief perfectionisme is streven naar het beste resultaat belonend. Heb je last van negatief perfectionisme, dan stop je vaak te veel energie in heel hard werken en erg je best doen, maar ben je zelf zelden of nooit tevreden met het resultaat.
Als iemand worstelt met goed omgaan met perfectionisme, gaat het meestal om de vraag hoe goed moet worden omgegaan met negatief perfectionisme.
Positief perfectionisme
Positief perfectionisme wordt gekenmerkt door heel hoge, maar realistische eisen die iemand aan zichzelf en aan te behalen resultaten stelt. Deze eisen komen voort uit een innerlijke behoefte om zeer goede prestaties te leveren en heel goed te zijn en uit te blinken.
Als de gewenste resultaten worden behaald, is sprake van tevredenheid of trots. Als de zelfopgelegde verwachtingen niet worden waargemaakt, is dit aanleiding om kennis en vaardigheden te vergroten en/of meer inspanning te leveren om de eigen verwachtingen de volgende keer wel te kunnen realiseren. Maar het kan ook aanleiding zijn om de verwachtingen terug te brengen naar een haalbaar(der) niveau.
Alternatieve termen voor positief perfectionisme
In de literatuur worden verschillende termen voor ‘positief perfectionisme’ gebruikt, zoals:
- Normaal perfectionisme
- Adaptief perfectionisme
- Zelfgeoriënteerd perfectionisme
- Zelfbepaald perfectionisme.
Negatief perfectionisme
Ook negatief perfectionisme kenmerkt zich door zeer hoge, zelfopgelegde eisen die worden gesteld aan zichzelf en de resultaten die moeten worden geleverd. Alleen zijn de eisen in dit geval vaak niet realistisch en komen ze niet voort uit een positieve innerlijke drive, maar uit angst om fouten te maken en in de ogen van anderen te zullen falen.
Negatief perfectionistische mensen zijn vaak extreem kritisch op zichzelf en hun prestaties. De eisen die ze aan zichzelf stellen zijn niet realistisch en ze zijn te absoluut: alles moet helemaal goed gaan, er mag geen enkel foutje worden gemaakt.
Voor iemand met negatief perfectionisme is er dus altijd wel een reden om ontevreden te zijn over de resultaten of over hoe de resultaten tot stand gekomen zijn.
En wat als de resultaten toch goed zijn en anderen tevreden?
En als alles toch goed is verlopen en het resultaat in orde is, is er voor de negatief perfectionistische man of vrouw nog geen reden voor trots of tevredenheid: alles zat ook wel erg mee; het was eenvoudiger dan het van tevoren leek; anderen hadden dit ook makkelijk gekund (maar dan sneller, efficiënter of nog beter). Daarbij gaan veel negatieve perfectionisten er bij een goed resultaat van uit dat later nog wel zal blijken dat er toch iets niet helemaal goed is gegaan.
De angst om vroeger of later door de mand te zullen vallen, gaat vaak samen met negatief perfectionisme. Dit fenomeen staat bekend als het ‘Imposter Syndrome‘
Alternatieve termen voor negatief perfectionisme
Voor ‘negatief perfectionisme’ worden in de literatuur ook nog verschillende andere termen gebruikt, waaronder
- Zelfkritisch perfectionisme
- Neurotisch perfectionisme
- Sociaal voorgeschreven perfectionisme
- Sociaal bepaald perfectionisme.
Heb je last van negatief perfectionisme? Dan is de kans groot dat je ook vaak onzeker bent en last kan hebben van een negatief zelfbeeld. Herken je dit? Kijk dan eens bij Coaching zelfbeeld
Omgaan met positief perfectionisme
Iemand die positief perfectionistisch is, eist veel van zichzelf. Dat leidt in de regel tot goede prestaties en tevredenheid daarover. Goede prestaties worden natuurlijk ook gewaardeerd door collega’s (hoewel afgunst ook een effect kan zijn), leidinggevenden, klanten en opdrachtgevers. Dat kan weer positieve effecten hebben voor carrière en salaris.
Risico’s van positief perfectionisme
De hoge zelfopgelegde eisen kunnen dus veel opleveren, maar ze kunnen op den duur ook hun tol eisen. Als je te veel tijd stopt in het moeten voldoen aan nog net even wat beter kan dat je uitputten en je kunt in tijdnood komen Ook kunnen relaties ‘op het thuisfront’ onder druk komen te staan: je energie is op, of anderen vinden dat de prioriteiten die je stelt ten koste gaan van hen.
Een ander risico is, is dat positief perfectionisme kan omslaan in negatief perfectionisme. Dat kan gebeuren wanneer meerdere keren de zelfopgelegde eisen níet worden gerealiseerd en de eisen ten onrechte niet naar een haalbaar niveau worden bijgesteld. De ontevredenheid over de eigen prestaties en de zelfkritiek kunnen dan gaan toenemen en hard werken gaat minder of geen energie en bevrediging meer geven.
Om ervoor te zorgen dat positief perfectionisme ook positief blijft, is het belangrijk om twee zaken in de gaten te houden: balans en haalbaarheid
Balans
Hoge eisen stellen aan jezelf, hard werken om daaraan te voldoen en daardoor presteren en succesvol zijn: het is verslavend. Steeds voldoen aan de hoge eisen die je aan jezelf en het eindresultaat stelt, kost natuurlijk tijd en energie. Die tijd en energie kun je niet meer aan andere dingen besteden.
Ben je een positief perfectionist, stel jezelf daarom geregeld de vraag of andere zaken en mensen die voor jou belangrijk zijn ook de aandacht krijgen die ze verdienen: klopt de balans nog wel? Zo niet, dan kan de prijs die je daarvoor moet betalen (te) hoog zijn.
Als het om balans gaat, is het thuisfront in veel gevallen een goede graadmeter. Komt daar kritiek vandaan, hoor je gemor? Neem dit dan heel serieus en onderzoek voor welke taken en zaken een 7 of een 8 ook ruim voldoende is.
Haalbaarheid
Niet voldoen aan je zelfopgelegde eisen is voor positief perfectionistische mensen vaak een reden om er nog een schepje bovenop te doen. En waarachtig, vaak lukt het dan ook nog. Toch is er altijd een grens aan wat nog haalbaar is.
Maar wanneer ga je nu die grens over en loop je het risico dat positief perfectionisme overgaat in negatief perfectionisme? Dat is natuurlijk niet exact te bepalen. Toch zijn er wel signalen die je daarop wijzen. Om die te herkennen, moet je goed ‘luisteren’ naar je gevoel:
- Ervaar je onplezierige druk vanwege je zelfopgelegde eisen?
- Ben je niet meer zo blij en tevreden met jezelf en/of je prestaties?
- Kun je minder genieten van je prestaties en de waardering die ze je opleveren?
Als je een of meerdere vragen met ‘ja’ moet beantwoorden, staan de signalen op rood! Je zelfopgelegde eisen zijn dan waarschijnlijk niet meer realistisch en je perfectionisme gaat je meer en meer voor de voeten lopen. Dan kan tevredenheid zomaar omslaan in onzekerheid, ontevredenheid en zelfkritiek.
Omgaan met negatief perfectionisme
Voor hoe je moet omgaan met perfectionisme waar je veel meer last dan lol van hebt -negatief perfectionisme- is eigenlijk maar één goed advies: probeer er zo snel mogelijk vanaf te komen. Dat is natuurlijk veel makkelijker gezegd dan gedaan, maar er zijn genoeg redenen om dit serieus te proberen:
- De eerste reden om te proberen zo snel mogelijk van negatief perfectionisme af te komen, is het feit dat het overwegend samengaat met ontevredenheid over jezelf en je prestaties en met angst voor negatieve beoordelingen van anderen. Je wordt er dus niet echt gelukkig van.
- Een tweede reden is het feit dat het streven naar het realiseren van de zelfopgelegde, onrealistische eisen je vaak bakken met tijd en energie kost, zonder dat het bevredigend is. Het betekent dus hard werken, vaak zonder enige vorm van (zelf)beloning.
- Een derde reden om negatief perfectionisme aan te pakken is dat de ontevredenheid met jezelf en de neiging om jezelf steeds maar weer zeer kritisch te be- en veroordelen, ook een goede voedingsbodem vormen voor het ontwikkelen van andere psychische klachten. Voorbeelden van klachten die vaak samengaan met negatief perfectionisme zijn:
- Depressieve klachten (Di Schiena, Luminet, Philippot & Douilliez, 2012)
- Dwangmatig gedrag (Rice & Pence, 2006)
- Lichaamsontevredenheid en eetstoornissen (Boone, Soenes & Breat, 2011)
- Een negatief zelfbeeld (Campbell & Di Paula, 2002; Carr, 2016).
Goed omgaan met perfectionisme vraagt om het aanpakken van de oorzaken van negatief perfectionisme. Door dit te doen, verklein je natuurlijk ook de kans op het ontwikkelen van deze psychische klachten. En als je er al last van hebt, pak je daarmee ook (deels) de oorzaken van deze klachten aan.
Negatief perfectionisme aanpakken
Negatief perfectionisme aanpakken is lastig, maar zeker niet onmogelijk. Onze aanpak blijkt voor veel mensen goed werkt. Kenmerkend voor onze aanpak:
- Het is gericht op het ontdekken en ontmaskeren van de van persoon tot persoon verschillende onjuiste cognities (aannames, overtuigingen, ‘conclusies’) die een rol spelen bij het ontstaan en in stand houden van het negatief perfectionisme;
- We werken met gedragsexperimenten op maat, die ertoe leiden dat je steeds meer gaat gedragen op een manier die gezonder en veel prettiger is;
- De aandacht voor leren accepteren dat het leven niet altijd leuk of eerlijk is: soms zit het tegen, soms komen verwachtingen niet uit, soms vindt iemand je niet leuk of aardig. Ook dat hoort gewoon bij het leven, of je dit nu leuk vindt of niet.
Negatief perfectionisme aanpakken op eigen kracht
Goed omgaan met perfectionisme op eigen kracht proberen voor elkaar te krijgen? Dat kan natuurlijk ook! Om jou daarbij te ondersteunen hebben wij een werkboek geschreven. In dit werkboek, gebaseerd op de RET (Rationeel Emotieve Therapie), krijg je uitleg over hoe je je eigen onjuiste cognities kunt opsporen en aanpakken.
Negatief perfectionisme aanpakken met hulp van een coach/psycholoog
Bij goed leren omgaan met perfectionisme kun je ook deskundige hulp inschakelen. Wij zijn ervaren coaches/psychologen en hebben ruim 30 jaar ervaring met het begeleiden van mensen die last hebben van bijvoorbeeld faalangst, negatief perfectionisme of een laag zelfbeeld.
Albert van Veen, 25 juni 2019
Contact
Heb je vragen, of wil je een vrijblijvende afspraak maken waarin we met elkaar kennismaken en samen onderzoeken hoe wij je zouden kunnen helpen? Neem dan contact op met ons. Wij zijn bereikbaar op 024 397 8892
Mailen kan natuurlijk ook: info@MD-act.nl
MD-act biedt trainingen en coaching door heel Nederland
Gerelateerd artikel
Perfectionisme en stress
In zijn blog Perfectionisme: een recept voor stress en ongelukkig voelen schrijft Sander Dorgelo op basis van persoonlijke ervaringen hoe perfectionisme leidt tot last en lijden, en hoe de 4 vragen Byron Katie hem hebben geleerd goed om te gaan met perfectionisme.
